Βασική επιδίωξη της κοινωνικής πραγματικότητας είναι η αρμονική ισορροπία ανάμεσα στο άτομο και στο σύνολο, στο «Εγώ» και στο «Εμείς», έτσι ώστε από τη μία πλευρά να διασώζεται η αυτοτέλεια και η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου, αλλά και από την άλλη να διασφαλίζεται η σύμπνοια και η ομαδικότητα της κοινωνίας.

Όταν καταλύεται αυτή η ισορροπία και το άτομο αλλοτριώνεται από το σύνολο, χάνει την προσωπική του ταυτότητα και γίνεται άβουλο ον (παθητικός δέκτης) ενός χειραγωγημένου πλήθους, τότε κυριαρχεί το φαινόμενο του κοινωνικού κομφορμισμού, της κοινωνικής τυποποίησης, μαζοποίησης.

Η μαζοποίηση κυριαρχεί στο σύγχρονο κόσμο, παρ’ όλο που σήμερα, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή, οι άνθρωποι έχουν κατανοήσει την αξία της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου και έχουν προσεγγίσει εύστοχα το ρόλο όλων εκείνων των φορέων της κοινωνικοποίησης που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον καθέναν ουσιαστικά στο να αναδείξει την προσωπικότητά του και ταυτόχρονα να συνυπάρξει με τους άλλους. Σήμερα, κυριαρχεί το προσωπείο και η τυποποίηση από τις πρώτες απλές μορφές κοινωνικής συμπεριφοράς, όπως το σχολείο έως και στις σύνθετες κοινωνικές ομάδες, όπως στους χώρους εργασίας, στα μέσα ενημέρωσης και στο δημόσιο βίο.

Αίτια

• Δεν έχουν ανταποκριθεί στο ρόλο τους, έτσι ακριβώς όπως θα έπρεπε, οι φορείς κοινωνικοποίησης. Αρχικά, η οικογένεια δεν ισχυροποιεί την αυτοπεποίθηση των νέων μελών της και δεν φροντίζει να αναδείξει τα ενδιαφέροντα, τις επιθυμίες και γενικότερα την ξεχωριστή προσωπικότητα των παιδιών. Αντίθετα, φοβάται τις κοινωνικές επικρίσεις και συγκρίσεις και ενθαρρύνει τα μέλη της στο να υιοθετήσουν έναν τρόπο ζωής προκειμένου να αποφύγουν την κοινωνική απομόνωση.
• Στο χώρο της εκπαίδευσης, δεν υπάρχουν πάντα εκείνες οι δραστηριότητες, που θα εντοπίσουν και θα αναδείξουν ξεχωριστά την προσωπικότητα του μαθητή. Διαπιστώνεται μία ανταγωνιστική διάθεση, ο μαθητής επιδιώκει τη διάκριση χωρίς κριτική σκέψη και ουσιαστική γνώση και, κυρίως, δεν ενισχύεται η έρευνα, ο διάλογος και η δημιουργική εργασία. Υπάρχουν συγκεκριμένα κοινά προγράμματα και μία μονόδρομη πλεύση σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα. Στην ευαίσθητη νεανική ηλικία το σχολείο δεν απελευθερώνει τη φαντασία, τους βαθύτερους προβληματισμούς του νέου και την ανάγκη του να εντοπίσει τις πραγματικές πτυχές της προσωπικότητάς του και ταλέντα. Αντίθετα, το σχολείο λειτουργεί σαν μία μικρογραφία της κοινωνίας και έμμεσα επαναλαμβάνει και συντηρεί στερεότυπα και κοινωνικές προκαταλήψεις. Έχει συρρικνωθεί ο ρόλος του σε έναν γνωσιοκεντρικό καθαρά χαρακτήρα και όχι ανθρωποκεντρικό, καθώς ελάχιστα εντοπίζονται κοινωνικές, ανθρωπιστικές και πολιτισμικές δραστηριότητες.
• Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αρνητική συμβολή των μέσων ενημέρωσης, καθώς η οικονομική και ιδεολογική τους εξάρτηση επιβάλλει την προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση. Κυριαρχούν συγκεκριμένα πρότυπα ζωής και διαμορφώνεται ένας μεμονωμένος τρόπος σκέψης, έντονα συνδεδεμένος με το υλιστικό στοιχείο. Δεν υπάρχει πολυφωνία, ελαχιστοποιούνται τα περιθώρια κριτικής σκέψης και προβληματισμού. Η εικόνα του υλιστικού ευδαιμονισμού έχει στερήσει κάθε επιθυμία πνευματικής αναζήτησης και τελικά, οδηγεί στην αναπαραγωγή στερεοτύπων όπως η διαφήμιση, η ξενομανία, αλλά και πολιτικοί ηγέτες, που επιβάλλουν συγκεκριμένες επιλογές ή υπηρετούν μεμονωμένα συμφέροντα.
• Οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν απομακρυνθεί από τον πνευματικό κόσμο και από σημαντικά στοιχεία του, όπως είναι το βιβλίο, αλλά και οι παραδόσεις, το διάλογο και γενικά ο,τιδήποτε θα ήταν ικανό να του προσφέρει το ιδιαίτερο και το προσωπικό στοιχείο του καθενός.
• Αντίθετα, δε, το όλο κοινωνικό σύστημα ενισχύει τη μαζοποίηση ως αναγκαία επιλογή, κυρίως με το μηχανισμό της μόδας, καθώς προβάλλει την επανάληψη και την τυποποίηση σαν τρόπο αντιμετώπισης του κινδύνου για περιθωριοποίηση. Όμως, τελικά, η ίδια η μόδα μαζοποιεί τον άνθρωπο, γιατί είναι επανάληψη μεμονωμένων επιλογών, από εκατομμύρια ανθρώπων.
• Η παγκοσμιοποίηση, καθώς είναι κυριαρχία των ισχυρών λαών, και μάλιστα κυριαρχία, όχι μόνο οικονομική, αλλά και πολιτιστική, συρρικνώνει παραδόσεις και εθνικούς πολιτισμούς και τελικά μαζοποιεί. Το ανταγωνιστικό της πνεύμα δεν μπορούν να το διαχειριστούν όλα τα έθνη και έτσι υπάρχουν συγκεκριμένες και μόνο εκφάνσεις στον πολιτισμό και στην οικονομική ζωή.
• Έχει χαθεί η φαντασία και η δημιουργικότητα στο χώρο της εργασίας, οι μηχανισμοί της παραγωγής ακολουθούν συγκεκριμένη διαδικασία και συχνά η μηχανοποίηση της παραγωγής, η κυριαρχία της τεχνολογίας και η ακραία εξειδίκευση στερούν την αυτενέργεια.
• Η απομάκρυνση του ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον και γενικότερα η ηθική εξαχρείωσή του, η αλλοίωση δηλαδή των ηθικών αρχών και αξιών, η εσωστρέφεια και η έλλειψη ανθρώπινη επικοινωνίας, έχουν περιορίσει την πολυμορφία των συναισθημάτων του και τελικά, κυριαρχούν παρόμοιες επιλογές. Σε αυτό, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας και ανθρωπιστικής συνείδησης, τα μόνα στοιχεία που θα μπορούσαν να αναδείξουν τον σημαντικό ρόλο των διαφορετικών γλωσσών, παραδόσεων και εθνικών ταυτοτήτων.
• Η αστικοποίηση και η συγκέντρωση του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα δεν προσφέρει τη δυνατότητα για πολλές και διαφορετικές επιλογές, υιοθετείται ένας παρόμοιος τρόπος ζωής, εγκαταλείπονται σταδιακά τα ήθη και έθιμα, επικρατούν τάσεις λαϊκισμού, οι άνθρωποι δύσκολα προβάλλουν το διαφορετικό, άρα κυριαρχεί η ομοιομορφία και τελικά η μαζοποίηση.

Συνέπειες

• Το άτομο χάνει τη μοναδικότητά του και την ατομικότητά του. Δεν συνειδητοποιεί και δεν αναδεικνύει τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, τις επιθυμίες και τις ικανότητές του. Από τη μία πλευρά, η κοινωνία στερείται της ιδιαίτερης προσφοράς και του ξεχωριστού έργου προικισμένων προσωπικοτήτων. Άνθρωποι με φαντασία και δημιουργικότητα, με, ίσως, καινοτόμες προτάσεις, παραιτούνται του έργου τους και «χάνονται» μέσα στο πλήθος, ακολουθώντας το επαναλαμβανόμενο και το τυποποιημένο. Από την άλλη πλευρά, και ο καθένας ξεχωριστά δεν βιώνει το συναίσθημα της ικανοποίησης, της εσωτερικής πληρότητας και της αυτάρκειας, που μόνο η ενασχόληση με αυτό που εκφράζει τον καθέναν μπορεί να προσφέρει.
• Επωφελούνται συγκεκριμένοι χώροι, καθώς υιοθετούνται τρόποι ζωής που εκπορεύονται από συγκεκριμένους παράγοντες, όπως ο καταναλωτισμός ή η νόθος ψυχαγωγία.
• Δεν υπάρχει πολυφωνία, δεν εκφράζονται διαφορετικές απόψεις και αυτό τελικά σημαίνει κατάλυση της δημοκρατίας. Η μαζοποίηση χειραγωγεί τους πολίτες, τους κατευθύνει σε συγκεκριμένες επιλογές και, τελικά, διευκολύνει την παραπληροφόρηση.
• Η έλλειψη ατομικότητας, άρα και ατομικής συνείδησης, σημαίνει και έλλειψη κριτικής σκέψης και προβληματισμού, άρνηση συμμετοχής στα κοινά, άβουλους και παθητικούς δέκτες, χωρίς πολιτική συνείδηση.
• Υποτιμώνται οι ηθικές αρχές και αξίες και, κυρίως, η κοινωνική αλληλεγγύη, η κοινωνική προσφορά και η ανοχή στη διαφορετικότητα, εξαιτίας της έλλειψης πλουραλισμού. Αυτά θα οδηγήσουν στην εμφάνιση πράξεων ρατσισμού και βίας.
• Η μαζοποίηση επιβεβαιώνει τις χειρότερες συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, που είναι η ισοπέδωση των διαφορετικών εθνικών ταυτοτήτων. Υπάρχει μία πολιτισμική μονομέρεια σε θέματα γλώσσας και εθίμων, που επιδρά αρνητικά στην πολυμορφία του παγκόσμιου πολιτισμού.
• Ο άνθρωπος απομακρύνεται από τους συνανθρώπους του και δεν υπάρχουν ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, καθώς δεν υπάρχει ελευθερία λόγου και πηγαία έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων. Εντείνεται η μοναξιά, η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα του σύγχρονου ανθρώπου και τον αποκόπτουν όλο και περισσότερο από τον ηθικό και πνευματικό κόσμο.
• Καμία δραστηριότητα δεν του προσφέρει χαρά και απόλαυση, ούτε η εργασία, ούτε η εκπαίδευση, ούτε η ψυχαγωγία, γιατί τίποτε δεν προκύπτει από τις αυθεντικές ανάγκες και τα ενδιαφέροντά του. Κυριαρχεί ο κοινωνικός κομφορμισμός.