Η σχολική κοινότητα είναι ένας από τους σημαντικότερους φορείς κοινωνικοποίησης και ο ρόλος της δεν είναι μόνο γνωστικός, αλλά κυρίως, παιδαγωγικός και ηθικοπλαστικός. Σκοπός του σχολείου είναι να μυήσει τους μαθητές έμπρακτα σε αρχές και αξίες και να τους οδηγήσει στα ιδεώδη της δημοκρατίας και του σεβασμού των δικαιωμάτων.

Έτσι, πράξεις βίας και κάθε ενέργεια που προκαλεί το φόβο και υπονομεύει το αγαθό της ισοτιμίας και της ελευθερίας είναι εντελώς ασύμβατη με το σκοπό του σχολείου. Γι’ αυτό και τα κρούσματα του σχολικού εκφοβισμού είναι επιτακτική ανάγκη όχι μόνο να επικρίνονται αλλά κυρίως να αντιμετωπίζονται.

ΑΙΤΙΕΣ

• Τα παιδιά υιοθετούν εύκολα από το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον αντιλήψεις και τρόπους συμπεριφοράς. Έτσι, σκηνές βίας αλλά και προκαταλήψεις και στερεότυπα, προκαλούν τον ρατσισμό είτε μέσα στην οικογένεια είτε από τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο, όπως είναι τα μέσα ενημέρωσης, ο κύκλος των συναναστροφών. Κοινωνικοί παράγοντες και πολιτικά πρόσωπα επηρεάζουν τους νέους, οι οποίοι εξωτερικεύουν αντίστοιχες συμπεριφορές στον δικό τους περίγυρο, που είναι ο χώρος του σχολείου.
• Γενικότερα οι σημερινοί νέοι έχουν εξοικειωθεί, δυστυχώς, με τη βία, ακόμα και μέσα από την ίδια την τεχνολογία, όπως είναι πολλά ηλεκτρονικά παιχνίδια και στις περιπτώσεις αυτές συχνά η επιθετικότητα επιδεικνύεται και επιβραβεύεται. Έτσι, πολλοί μαθητές χρησιμοποιούν τη βία σαν προβολή δύναμης και σαν μία προσπάθεια επιβεβαίωσης της ύπαρξής τους. Δεν έχουν συχνά πλήρη επίγνωση των αρνητικών προεκτάσεων αυτής της συμπεριφοράς τόσο στο άμεσο όσο και στο απώτερο μέλλον.
• Πολλές φορές τα νέα παιδιά γίνονται άμεσα ή έμμεσα αποδέκτες των προβλημάτων και της συναισθηματικής πίεσης που δέχονται οι γονείς εξαιτίας συγκεκριμένων συνθηκών, όπως είναι η οικονομική κρίση και γενικότερα η απαξίωση που αντιμετωπίζουν οι οικογένειες των μεταναστών, των προσφύγων, των αδύναμων κοινωνικά οικογενειών. Έτσι τα παιδιά μεταφέρουν αυτήν την ανασφάλεια, το φόβο και το ψυχαναγκασμό στο δικό τους οικείο χώρο, το χώρο του σχολείου.
• Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα είναι συχνά έντονα γνωσιοκεντρικό και έχει απολέσει τον ανθρωπιστικό προσανατολισμό του. Γίνεται ανταγωνιστικό, δεν υπάρχουν οι ειδικοί ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί, που θα μπορούσαν έγκαιρα να εντοπίσουν και να αντιμετωπίσουν επιθετικές συμπεριφορές των νεαρών μαθητών.
• Επιπλέον, απουσιάζουν εκείνες οι δραστηριότητες στο χώρο της τέχνης, του αθλητισμού και γενικότερα της δράσης των νεαρών παιδιών, κυρίως στη διάρκεια της εφηβείας, οι οποίες θα ήταν ικανές να βοηθήσουν τους νέους να εκτονώσουν την ένταση και το ψυχικό αναβρασμό αυτής της ηλικίας.
• Ελλείπουν όλα εκείνα που θα έδιναν στους νέους το κίνητρο της συνεργασίας, της αλληλεγγύης, της ανάπτυξης ενός βαθύτερου προβληματισμού για τη σημασία της γνώσης, την ανάπτυξη κοινωνικής αλληλεγγύης και του σεβασμού στη διαφορετικότητα.
• Πολύ συχνά παρατηρείται αδιαφορία και εφησυχασμός απέναντι σε τέτοια περιστατικά, ένας ανεξήγητος φόβος, ακόμα και από τους μεγάλους, ώστε μέσα από τη σιωπή και την ανοχή τα φαινόμενα συνεχώς γενικεύονται. Ακόμη και τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού δεν γνωρίζουν πού θα μπορούσαν να απευθυνθούν και δεν αισθάνονται απόλυτα ασφαλή στο να προχωρήσουν και να καταγγείλουν τέτοια συμβάντα. Και αυτό γιατί δεν υπάρχουν οι αρμόδιοι φορείς ή τα παιδιά αγνοούν ότι υπάρχει η δυνατότητα να προστατευθούν.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

• Είναι εμφανής ο κίνδυνος πρόκλησης ανεπανόρθωτων βλαβών στη σωματική ακεραιότητα των παιδιών, ακόμη και απειλής του ίδιου του αγαθού της ζωής. Κυρίως όμως οι συνέπειες είναι ψυχολογικές και συναισθηματικές. Τα θύματα βιώνουν έντονα το φόβο, την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα. Χάνεται η ξεγνοιασιά της μαθητικής ζωής και η σταθερότητα που πρέπει να εμπνέει ο χώρος του σχολείου σε καθημερινή βάση.
• Υπάρχει διχασμός εντός της σχολικής κοινότητας, που επηρεάζει γενικότερα τη ζωή και την απόδοση των μαθητών. Έτσι, εμφανίζονται εντός του σχολείου οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα και οδηγούμαστε τελικά σε έναν φαύλο κύκλο βιαιότητας. Πολλές φορές στιγματίζεται αρνητικά η σχολική ζωή, γενικότερα, και τελικά υποτιμάται και προσβάλλεται η αξία του σχολείου. Ακόμα και η ίδια η διαδικασία της κατάκτησης γνώσεων δυσχεραίνεται, καθώς τόσο τα θύματα όσο και οι θύτες χάνουν την ηρεμία και την αυτοσυγκέντρωση που απαιτεί η κατάκτηση της γνώσης.
• Υποτιμάται ο κοινωνικός και πολιτισμικός ρόλος του σχολείου και τελικά μετατρέπεται σε μία, απόλυτα, ανώφελη επίδειξη δύναμης.
• Στιγματίζεται μακροπρόθεσμα η σκέψη, η συμπεριφορά και γενικότερα η προσωπικότητα των νέων παιδιών και αυτήν την εμπειρία του σχολικού εκφοβισμού θα την μεταφέρουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Έτσι, άλλες φορές θα γίνει παράγοντας εσωστρέφειας και απόρριψης της αξίας της κοινωνίας και πολλά παιδιά σαν ενήλικες πολίτες θα επιλέξουν την απομόνωση, την αποχή από τα κοινά και, ίσως, την περιθωριοποίηση˙ από την άλλη, δε, πολλοί νέοι θα υιοθετήσουν τη χρήση της βίας και την πρόκληση του φόβου στους άλλους είτε επειδή επιθυμούν να εκδικηθούν για τα όσα βίωσαν είτε επειδή θεωρούν ότι με αυτόν τον τρόπο θα επιβληθούν.
• Τελικά δε, οι νέοι από πολύ νωρίς ζουν με τη βία και την επιλέγουν ως τρόπο έκφρασης και στάση ζωής. Αυτοί οι πολίτες όμως είναι αδύναμοι και ανίκανοι να προστατεύσουν τη δημοκρατία, τα δικαιώματα του ανθρώπου και τον ίδιο τον πολιτισμό.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

• Τα κρούσματα του σχολικού εκφοβισμού πρέπει να διευθετούνται μέσα στα πλαίσια της ίδιας της σχολικής κοινότητας και από όλους όσους άμεσα σχετίζονται με την ίδια τη σχολική ζωή, δηλαδή διδάσκοντες και διδασκόμενους. Οι εξωτερικές παρεμβάσεις και η αστυνόμευση δεν βοηθούν άμεσα παρά μόνο σε ακραίες περιπτώσεις. Σκοπός της επίλυσης του προβλήματος είναι η αντιμετώπιση των αιτιών και όχι ο προσωρινός εκφοβισμός.
• Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται τη συνδρομή ειδικών επιστημόνων, όπως είναι οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί. Οι όλες ενέργειες είναι σημαντικό να γίνονται σε άμεση συνεργασία με την οικογένεια και με τη μεθοδευμένη και ειλικρινή συμμετοχή των ίδιων των παιδιών.
• Μέσα από ομιλίες ειδικών αλλά και με παρουσιάσεις προσωπικών βιωμάτων από άτομα που κάποια στιγμή υπήρξαν θύματα του σχολικού εκφοβισμού θα μπορέσουν οι νέοι, έγκαιρα, να κατανοήσουν την τραγικότητα και τις ολέθριες συνέπειες της βίας.
• Εκπόνηση δραστηριοτήτων που θα εμπνεύσουν στους νέους τη συλλογικότητα, τη δημιουργικότητα, την αλληλεγγύη.
• Ανάδειξη δραστηριοτήτων και μαθημάτων που προστατεύουν τον άνθρωπο από την προκατάληψη και τη βία, όπως είναι εκδηλώσεις σε σχέση με τον αθλητισμό, την τέχνη, τον πολιτισμό κτλ.
• Τα ίδια τα παιδιά όχι μόνο να καταδικάζουν και να καταγγέλλουν αυτά τα περιστατικά, αλλά και να προσπαθούν με συγκεκριμένες ενέργειες να αναδείξουν το δημοκρατικό και ανθρωποκεντρικό σχολείο.